(…)
Sztuce niechże się poddam.
Bo ona wie, jak tworzyć
Piękności Kształt.
Prawie niedostrzegalnie
dopełnia ona życie,
łącząc wrażenie z wrażeniem,
z dniem łącząc inny dzień
Konstandinos Kawafis, Podarowałem sztuce
Joanna Trzcińska jest artystką, która nie ogranicza się do jednej techniki twórczej, w jej dorobku znajdują się obrazy malarskie, rysunki, grafiki oraz szczególne obiekty, gdzie samoistne dzieło stanowią deski drzeworytnicze. W przypadku Trzcińskiej ta różnorodność warsztatowa nie jest tylko grą formalną, ale raczej pełnym pasji poszukiwaniem odpowiedniej formy dla wypowiedzenia świata, możemy w tym miejscu sparafrazować refleksję Rolanda Barhes’a: „(…) jakie teksty chciałbym napisać (prze-pisać), jakich bym pragnął, jakim przypisałbym moc w świecie, który jest moim światem”i, odnosząc ją do wytwarzania dzieł przez artystkę: „jakie dzieła chciałabym stworzyć (od-tworzyć), jakich bym pragnęła, jakim przypisałabym moc w świecie, który jest moim światem”.
Joanna Trzcińska stworzyła cykl obrazów, w którym część prac nosi tytuły przywołujące figury, na przykład: Figura i fantom, Figura niebieska, Figura I, pewne prace z tej serii noszą obojętne nazwy, wydobywające cech formalne: Obraz pionowy I, Obraz pionowy II. Artystka skomponowała te obrazy w sposób, który w pierwszym oglądzie przypomina scenę teatralną, gdzie wzrok patrzącego poszukuje grającego swoją rolę bohatera wśród kurtyn utworzonych z barwnych płaszczyzn. Po chwili zdajemy sobie jednak sprawę, że owe płaszczyzny tworzą szczeliny, przybierające czasami kształt drzwi, okna, najczęściej są jednak po prostu szczelinami – miejscem dla rozgrywającej się sceny. Ta obrazowa gra nie pozwala nam stwierdzić z całą pewnością czy barwne powierzchnie zasłaniają, czy też w ogóle pozwalają na wyłonienie dziejącego się życia. Płaszczyzny koloru bowiem w obrazach Joanny Trzcińskiem są czystą wizualnością, w sensie, który nadał temu pojęciu Georges Didi-Huberman jako czegoś „czego nie sposób ani dobrze zobaczyć, ani opisać”, one po prostu są. Didi-Huberman takie zdarzenie określa słowem virtus: „pozostaje ono w mocy, które jest mocą, nigdy nie wyznacza wzrokowi celu, nie definiuje (…) jest prostym zdarzeniem, któremu nie można zaprzeczyć; sytuuje się na przecięciu mnożących się sensów, które sprawiają, że jest konieczne. Jednocześnie poddaje je kondesacji, przemieszczeniu i transfiguracji. Być może więc należy nazwać je symptomem, jądrem, w którym rozgałęzienia skojarzeń spotykają się z konfliktami znaczeń”ii. Płaszczyzny kolorów w obrazach Trzcińskiej wytwarzają więc obszar wizualności, barwy stanowią symptomy, które z jednej strony kreują miejsce dla dziejących się scen, umożliwiają zjawienie się figur, z drugiej zaś strony wytrącają nas z nawykowego dążenia do zdefiniowania tego co mamy przed oczami. Dzieła artystki wskazują również na jeszcze jedną intuicję dotyczącą barwy jako symptomu, a mianowicie kolor tak działający niweluje dystans pomiędzy widzem a obrazem, sytuuje go na granicy jawy i sennego marzenia, realnego i nie-realnego. Figury/fantomy i fantomy/figury wyłaniające się w szczelinach są jakby ucieleśnieniem impulsu samego życia, które zarówno kształtuje jak i pozbawia kształtu.
Wśród grafik stworzonych przez Joannę Trzcińską moją szczególną uwagę zwrócił cykl Czarny Anioł, na który składa się dziesięć litografii. Dzieła te są niezwykle intrygujące, szczególnie wtedy, gdy ma się możliwość zobaczenia całej serii jednocześnie. Każda grafika ukazuje trzy płaszczyzny-szczeliny, przybierają one kształt zbliżony do wydłużonych prostokątów, wypełnia je delikatny, pastelowy kolor (na przykład Czarny Anioł I) lub niejednolita szarość. Szczeliny tworzą miejsce na ukazanie się figury czarnego anioła, i tym samym przywołują skojarzenia z bramą, drzwiami, swojego rodzaju przejściami. W ośmiu grafikach postać anioła zjawia się tylko w jednej z trzech szczelin, jedynie w ostatniej pracy z serii figura ta ukazuje się jednocześnie w trzech odsłonach. W pierwszej litografii anioł ukazany jest podwójnie, ale to jest niepełne podwojenie ponieważ drugi kształt jest jedynie śladem. Szczególnym elementem kompozycyjnym tych dzieł są plamki koloru przypominające kształtem odcisk palca, zdają się one wędrować, w każdej pracy zajmują inne miejsce w obrębie szczeliny, w jednej grafice plamka wychodzi poza jej ramy. Owe plamki koloru stanowią szczegół, który wydaje się być swojego rodzaju punctum, rozumianym w sensie wyłożonym przez Ronalda Barthes’a w odniesieniu do fotografii: „Ten szczegół to właśnie punctum (to, co mnie nakłuwa)” i dalej czytamy „ostatecznie studium zawsze przechodzi przez kod, punctum nie jest kodowane”iii. W grafikach Joanny Trzcińskiej to właśnie te plamki wydają się stwarzać obszar wizualności, są symptomem –zdarzeniem, które oczywistą, nieskomplikowaną prezentację przekształcają w przestrzeń wieloznaczności, która umożliwia dzianie się tajemnicy ucieleśnionej w figurze anioła. Artystce udało się zamienić barwne kleksy w znamiona/sygnatury. Giorgio Agamben wskazał na znaczenie sygnatur w traktatach Jacoba Böhmego, a mianowicie: „Sygnatura tkwi w esencji i jest podobna do milczącej lutni, niemej i niepojmowalnej, ale jeśli ktoś na niej grać zacznie, wtedy ją słyszymy (…). Cały widzialny świat zewnętrzny, ze wszelkimi stworzeniami, jest znakiem lub figurą wewnętrznego świata duchowego. Wszystko, co jest wewnątrz, w chwili kiedy działa i realnie się staje, uzyskuje swój charakter zewnętrzny”iv. Plamki/sygnatury umożliwiają dzianie się obrazowości, uruchamiają grę pojawiania się i zanikania figur na granicy realnego i nie-realnego.
W ostatnich latach Joanna Trzcińska tworzy dzieła, których podstawę stanowi technika drzeworytu. Jej prace nie służą jednak jako matryce, lecz stanowią samoistne obiekty. Artystka do serii przedstawiającej akt męski wykorzystała sklejki szalunkowe o dużych rozmiarach 250 x 125 cm., na zewnętrznej, czarnej powierzchni desek widoczny jest wzór siatki. Otóż Trzcińska w mistrzowski sposób wykorzystuje wybrany przez siebie materiał, rzeźbiąc w kolejnych warstwach drewna podąża za właściwościami substancji. Udaje jej się zamienić cechy drewna w jakości artystyczne, deska ożywa w jej dłoniach udzielając swoich atrybutów postaci mężczyzny wyłaniającej się na jej powierzchni. Działanie to nie projektuje aktu męskiego na jakiejś powierzchni, ono raczej „gromadzi” razem wyobrażenie męskiego ciała i jakości materiału jego barwy, struktury, mocy i kruchości. To właśnie ten proces scalania jest samym obrazowaniem umożliwiającym pojawienie się figur.
Joanna Trzcińska należy do tej grupy artystów, który posiadają intuicyjną wiedzę, że wyobraźnia nie jest po prostu siłą produkowania obrazów, ale jest przede wszystkim mocą życia samego w sobie, jest kreatywnym impulsem zmuszającym do wydobywania i scalania form ze świata, który się zamieszkuje.
/ / / / / / / / / / / / / / / / / / /
(…)
Let me submit to Art:
Art knows how to shape forms of Beauty,
almost imperceptibly completing life,
blending impressions, blending day with day.
C.P. Cavafy, I’ve brought to Art
Joanna Trzcińska is an artist who does not merely limit herself to one creative technique. Her works include paintings, drawings and graphics as well as unique objects, such as woodcut printing blocks, considered as independent pieces of art. In Trzcińska’s case, this variety of technique is not just a formal approach, but rather a passionate search for the appropriate form of expressing the world. We can paraphrase Roland Barthes’ thought here: “(…) which texts would I consent to write (to rewrite), to desire, to put forth as force in this world of mine?”i, referring to the artist’s practice: “which works would I consent to create (to recreate), to desire, to put forth as force in this world of mine?”.
Joanna Trzcińska produced a series of paintings, where some of the works have titles that connote figures, for example: Figura i fantom (Figure and phantom), Figura niebieska (Blue figure), Figura I (Figure I) and other works have neutral titles, bringing out their formal features: Obraz pionowy I (Vertical painting I), Obraz pionowy II (Vertical painting II). The artist has composed the paintings in such a way that at first glance a theatre stage comes to mind, the eye of the viewer searches for a protagonist playing their role amidst the curtains made up of fields of colour. After a while, however, we realise that these fields form cracks in the shape of a door or a window, but mostly they are simply cracks – a place for a scene to take place. It is uncertain if this image play of colourful surfaces covers up life beneath it or allows life to emerge from it. The field of colour in Joanna Trzcińska’s paintings are pure visuality, in a sense as defined by Georges Didi-Huberman as something “that cannot be fully seen or described”, they simply are. Didi-Huberman defines such an event as virtus: “that which is in power, that which is power, never gives a direction for the eye to follow or a univocal sense of reading (…) it is irrefutable and simple as event; it is situated at the junction of a proliferation of possible meanings, whence it draws its necessity, which it condenses, displaces, and transfigures. So perhaps we must call it a symptom, the suddenly manifested knot of an arborescence of associations or conflicting meanings.”ii The fields of colour in Trzcińska’s paintings form the space of visuality, this use of colour, on the one hand, allows for space in which scenes play out and figures appear. On the other hand, they deter us from our habitual desire to define what we see in front of our eyes. The artist’s works indicate another intuitive use of colour, namely that the effect of colour reduces the gap between the viewer and the painting, situating us on the edge of being awake and dreaming, on the edge of the real and the unreal. The figures/phantoms and phantoms/figures emerging from the cracks seem to embody the impulse of life itself, simultaneously shaping and unshaping.
Among Joanna Trzcińska’s graphics, in particular, the series entitled Black Angel, was drawn to my attention. Ten lithographs comprise the series. The works are strangely intriguing, especially when one has the opportunity to see the whole series together. Each graphic shows three ‘plane-cracks’. They take the shape of elongated rectangles filled with a subtle, pastel colour (e.g. Black Angel I) or with a patchy grey. The cracks create space for the figure of a black angel to appear, evoking associations with a gate, a door, some sort of passageways. In eight graphics the figure of the angel appears only in one of the three cracks. Only in the last work in the series does the figure appear simultaneously three times. In the first lithograph, the angel is shown in double, but it is not a full duplication, as the second shape is only a trace. A special compositional element of these works are dots of colour, the shape of which resemble fingerprints. They seem to travel, in each work they take a different place within the cracks and in one work the dot flows over into the boundary of the cracks. These dots of colour are a detail that seems to be a kind of punctum in a sense explained by Roland Barthes in relation to photography: "This detail is a punctum (that what punctures me)", and further "eventually the studium is transferred through code, punctum is not coded"iii. In Joanna Trzcińska's graphics, it is the dots that seem to create the area of visuality, the symptom-event, that transforms the obvious, uncomplicated presentation into a space of ambiguity, allowing the secret embodied in the figure of an angel to emerge. The artist has managed to transform the colourful blots into marks/signatures. Giorgio Agamben pointed to the significance of signatures in the Jacob Boehme's treaties, that is to say: "Signature lies in the essence and it is like a lute, that remains silent, mute and misunderstood, but if someone plays it, it can be heard (...). The whole visible external world, with all its creatures, is a sign or figure of the internal spiritual world. Everything that is inside, the moment it works and becomes real, receives its external character"iv. The dots/signatures allow for visuality to occur, triggering a play of figures emerging and disappearing somewhere on the verge of the real and the unreal.
In recent years the foundation of Joanna Trzcińska's works of art has been the woodcut technique. Although, her works are not woodcut printing blocks, but rather individual objects. For the male nude series, she used large scale (250 x 125 cm) pieces of shuttering plywood. On the black external surface, the natural pattern of the plywood is visible. Trzcińska masterfully uses the material of her choice. While sculpting the subsequent layers of wood she follows the properties of the material. She manages to change the features of the wood, bringing the plank to life in her hands, and lending its attributes to the figure of a man emerging from its surface. This action does not merely project a male nude onto a surface, rather it brings together the image of a male body and the quality of the material, its colour, power and fragility. This process of unifying is the visual language that allows for figures to emerge.
Joanna Trzcińska belongs to the group of artists with intuitive knowledge, that is to say, imagination is not just the power of producing images, but most of all it is the power of unifying life itself, it is a creative impulse of extracting and merging forms from the world one inhabits.